Recensie: No
3 februari 2013, 13:25 | Jeroen
Het Chileense leger pleegde in 1973, met steun van de CIA, een staatsgreep waarbij Salvador Allende af werd gezet. Generaal Augusto Pinochet leidde vanaf dat moment Chili met harde hand. Na vijftien jaar dictatuur werd de roep uit het buitenland om het regime enige vorm van legitimatie te geven steeds groter. De regering schreef daarom in 1988 een referendum uit waarin de bevolking twee mogelijkheden voorgelegd kreeg: “SI” voor wie wilde dat Pinochet door kon regeren, “NO” voor wie vrije parlementsverkiezingen wilde.
Vijftien minuten reclame
Voor beide standpunten werd per dag vijftien minuten zendtijd op de nationale televisie ingeruimd. Voor het standpunt “NO” werd een brede coalitie van oppositiepartijen gevormd. Maar wat laat je in die vijftien minuten zien om mensen te overtuigen dat Pinochet, die voor de gewone man veiligheid, stabiliteit en economische welvaart heeft gebracht, niet de juiste man is om Chili verder te leiden? Het antwoord van de politici is: de misstanden van het regime; het harde optreden van het leger bij demonstraties en de armoede bij de onderlaag van de bevolking.
Het antwoord van René Saavedra (Gael García Bernal), een jonge, succesvolle reclamemaker die gevraagd is de campagne voor “NO” te adviseren, is hoe gelukkig Chili in de toekomst kan zijn. Ook wil hij af van de bittere toon waarmee Pinochet wordt aangevallen, en in plaats daarvan de aanval met humor uitvoeren. Hij wil mensen een goed gevoel geven bij “NO”. La alegría ya viene
Een succesvolle yup
René Saavedra is succesvol in zijn beroep en behoort daarmee tot de welvarende middenklasse van Chili. Hij heeft een tijdje in het buitenland gezeten nadat zijn vader in de problemen kwam met het regime. Hij vertegenwoordigt de yuppen-cultuur zoals die vanuit de Verenigde Staten dan ook al Chili bereikt heeft. We zien hem (deels voor zijn werk) de mogelijkheden van de magnetron ontdekken en rondrijden op zijn skateboard. Dat wil niet zeggen dat zijn leven eenvoudig is. Hij leeft alleen met zijn zoontje, wiens moeder een meer militante tegenstander van Pinochet is. Ze wordt daardoor regelmatig opgepakt bij demonstraties. In zijn werk voor de campagne voor “NO” komt hij bovendien lijnrecht tegenover zijn baas te staan, die Pinochet steunt en werkt voor de campagne voor “SI”.
Al snel blijkt de campagne voor “NO” aan te slaan. Iets wat ook in de kringen rond Pinochet doordringt. Onvermijdelijk volgt daarop intimidatie van de medewerkers van de campagne voor “NO” en René in het bijzonder. Door de internationale aandacht voor het referendum gaat dit echter niet verder dan het bekladden van huizen en het verbieden van bepaalde segmenten van de uitzendingen.
Een stap verder terug
Ik ben altijd geïnteresseerd in hoeverre een filmmaker zich in dit soort films aan de historische werkelijkheid houdt, en op welke punten hij kiest om hiervan af te wijken. Dit zegt namelijk vaak veel over de intenties van de filmmaker. Net als bij Argo, de recente film van Ben Affleck en grote Oscarkanshebber, is bij No veel aandacht besteed aan de aankleding, zodat de kijker wordt meegenomen naar de periode waarin de film zich afspeelt. Maar Pablo Larraín is bij No een stap verder gegaan. Hij heeft ervoor gekozen om te draaien met u-matic-camera’s. Dit zijn de camera’s waarmee in de jaren tachtig het nieuws op straat werd vastgelegd. De film wordt dan ook in een 4:3-formaat vertoond in de bioscopen, iets dat heel ongebruikelijk is in het breedbeeldtijdperk. Daarnaast zijn in de film archiefbeelden naadloos verwerkt.
Ook René Saavedra voldoet in uiterlijk en gedrag aan het archetype van de yup in de jaren tachtig. Hij rijdt rond op een skateboard, heeft een fout staartje en zijn huis staat vol met nieuwe spullen. Ook het verkooppraatje voor zijn reclame voldoet aan het beeld: “Wat wij u gaan laten zien, past in de huidige sociale context. Wij denken dat Chili toe is aan een boodschap als deze. Want Chili denkt nu aan zijn toekomst.” En dan wordt een betekenisloos filmpje over frisdrank vertoond. René is zo archetypisch jaren tachtig dat hij niet echt bestaan kan hebben, en dat is ook niet zo. Hij vertegenwoordigt een hele groep reclamemensen die de campagne voor “NO” tot een succes heeft gemaakt.
Niet heroïsch, niet principieel
Larraín kon dus het karakter, de thuissituatie en de achtergrond van René naar believen invullen. Daarbij heeft hij een aantal opvallende keuzes gemaakt. Ten eerste is René niet bepaald heroïsch. Als zijn huis beklad wordt en er verdachte figuren in een auto voor het huis zitten, geeft zijn huishoudster ze onder uit de pan, terwijl hij het tafereel van achter een pilaar gadeslaat. Ten tweede is hij niet principieel. Hij gebruikt bijvoorbeeld de problemen van zijn vader alleen om de politici te overtuigen dat hij echt achter de campagne staat. Het lijkt geen bron van motivatie te zijn. Die lijkt eerder bij de moeder van zijn zoon te liggen. Als hij ervoor zorgt dat Pinochet moet aftreden, heeft zij geen reden meer om te protesteren en komt ze misschien terug.
In theorie had Ben Affleck bij het maken van Argo minder vrijheid om zijn verhaal in te vullen. De hoofdpersoon van Argo heeft echt bestaan en veel feiten rond de film zijn algemeen bekend. Toch is Affleck heel ver van de werkelijkheid afgeweken om een onvervalst spannende thriller te maken met een echte Amerikaanse held als hoofdpersoon. Maar No is, ondanks het ontbreken van een held en echt spannende momenten, een heel onderhoudende film. Ik vraag me af wat nu precies knapper is?
