Recensie: Boven is het Stil
28 april 2013, 19:09 | Jeroen
Gerbrand Bakker zei tegen Nanouk Leopold: “Mijn boek is af, daar kun je niets meer aan veranderen, dus maak er je eigen film van”. Dat deed ze, en ik denk ook dat ze niet anders had gekund. Voor Boven is het Stil bewerkt ze voor het eerst het verhaal van een ander, in plaats van een eigen idee uit te werken. “En over een boek doe ik twee weken, terwijl in de film het verhaal in anderhalf uur gepropt moet worden”, zegt ze. Dat betekent snijden in een gelaagd verhaal.
Helmer, een boer van middelbare leeftijd, gooit zijn oude, zieke vader ruw over zijn schouder en brengt hem naar boven. Hij laat een nieuw bed komen voor de slaapkamer beneden en schildert de woonkamer. Hij lijkt zich voor te bereiden op het begin van zijn eigen leven, klaar met het eeuwige wachten dat het lot van de boerenzoon is. Ondertussen houdt hij de boerderij draaiende, maar ook niet meer dan dat. Terwijl zijn buren hun bedrijf uitbreiden, houdt hij een opvallend diverse, maar kleine schare vee van koeien, schapen en ezels aan. De enige die de boerderij regelmatig bezoekt is een Vlaamse melkrijder, die altijd langer lijkt te willen blijven hangen, maar het aanbod van een kopje koffie komt nooit.
Helmers worsteling
De ruime negentig minuten die Boven is het Stil duurt, tonen vooral Helmers worsteling die volgt op de verhuizing van zijn vader. Hij wil wel beginnen met zijn eigen leven, maar hij heeft geen idee hoe hij de volgende stap moet maken. Hij zit vast in de routine die hij heeft opgebouwd en is zo stug dat hij met name de toenadering zoekende melkrijder iedere keer weer afschrikt. Het gevoel van vast zitten wordt versterkt door de trage wijze waarop scènes zich ontwikkelen. Iedere gebeurtenis in het leven van Helmer wordt rustig neergezet en getoond. De zwaarmoedigheid hiervan wordt versterkt door de kleurstelling van de film. Alles in en om de boerderij is grijs en grauw, inclusief de Zeeuwse luchten. Pas wanneer Helmer om onduidelijke redenen (de veeschare is te klein om dit rechtvaardigen) een knecht binnenhaalt, lijkt de kans groter te worden dat Helmer over de schaduw van zijn overleden broer heen stapt.
Nanouk Leopold heeft het advies van Gerbrand Bakker er haar eigen film van te maken zeker opgevolgd. Veel belangrijke elementen uit het boek zijn niet opgenomen in de film en dat is natuurlijk ook logisch. Het lezen van een boek neemt veel meer tijd in beslag dan een film meestal duurt. Dan is het dus een kwestie van keuzes maken. Voor het overgrote deel kan ik heel goed leven met die keuzes, maar bepaalde dingen blijven wel heel lang onduidelijk in de film. Met name de overleden broer lijkt een belangrijkere plek in de psyche van Helmer in te nemen dan we in de film terugzien. Omdat Boven is het Stil niet overvol aandoet, voelt het dan toch als een gemis dat dit element geen prominentere plek heeft gekregen
Ontbrekende kenmerken
In zijn eerste en laatste hoofdrol in een speelfilm blinkt Jeroen Willems uit als boer Helmer. Hij komt heel natuurlijk tussen de dieren en heeft samen met Leopold valkuilen als overdreven boers praten weten te vermijden. Ook de 84-jarige Belgische veteraan Henri Garcin en het 20-jarige talent Martijn Lakemeier houden zich uitstekend staande. Eerstgenoemde kneusde nog een rib bij de schouderworp aan het begin van de film, een gegeven dat hoogstens bijgedragen zal hebben aan zijn gepijnigde vertolking van de oude, ziekelijke man. Allen spelen ingehouden en teruggetrokken, maar geven op de juiste momenten in kleine brokjes emotie weg die nodig is om de worstelingen van de personages duidelijk te maken.
Nanouk Leopold gooit het in Boven is het Stil stilistisch gezien over een andere boeg dan in haar eerdere films. Kenmerkende elementen als het ontbreken van camerabewegingen en nondiëgetische geluiden (muziek) laat ze los. De kenmerkende trage opbouw en het gebrek aan snelle plotwendingen uit haar eerdere films zijn wel gebleven. De bewegende camera lijkt daardoor een vrij willekeurige ontwikkeling, die niet past in de rest van de film. Maar het brengt wel enige frivoliteit in een verder behoorlijk verstilde film.
Niet te veel respect
Je mag nooit te veel respect hebben voor het boek dat je verfilmt. De grootste valkuil voor een filmer is te veel elementen uit een boek over te willen nemen. Nanouk Leopold laat precies de andere kant zien: ze neemt de sfeer en het belangrijkste deel van het plot in haar film over en snijdt de rest weg. Het resultaat is een heel sfeervolle, verstilde film die het gevoel van vast zitten heel goed weet over te brengen.
