Recensie NFF: Hoe Duur was de Suiker
25 september 2013, 09:20 | Jeroen
De openingsfilm van het Nederlands Filmfestival is dit jaar Hoe Duur was de Suiker van Jean van de Velde. Voorafgaand aan de persvertoning vertelde Van de Velde dat hij al jaren de wens koesterde om het gelijknamige boek van Cynthia McLeod te verfilmen. De titel van het boek verwijst naar de verborgen kosten die gemaakt werden op de suikerplantages in Suriname in de achttiende eeuw – het leed van de slaven die er zwoegden in dienst van hun Hollandse meesters. Daarmee wordt in dit verhaal een van de pijnlijkste delen van onze geschiedenis in beeld gebracht.
Opmerkelijk is dat het grootste deel van het verhaal van Hoe Duur was de Suiker zich richt op een van die Hollandse meesters, of liever gezegd de dochter van een van hen. Gaite Janssen speelt Sarith, een meisje uit een sefardisch-joods milieu die op de plantages is opgegroeid, samen met haar stiefzus en beste vriendin Elsa. Sarith ziet van ver aankomen dat het in de koloniale achterlanden van Suriname moeilijk gaat worden geschikte huwelijkspartner te vinden. Als haar jeugdliefde dan ook nog gedwongen wordt te trouwen met de dochter van de plaatselijke rabbijn ziet ze het helemaal somber in.
De Madame Bovary van Paramaribo
Als de Madame Bovary van Paramaribo stort ze zich vervolgens van de ene op de andere man. Daarbij verraadt ze direct Elza door met haar man overspel te plegen. Later trouwt ze met een oudere man waarvan ze nooit zal houden, vooral omdat ze er nooit een poging toe doet. Ook hem verraadt ze door overspel te plegen met een legerofficier, die deze relatie op zijn beurt met de dood moet bekopen. Ja, ze dendert als een losgebroken paard door het sociale leven van Suriname. De motivatie voor deze rampage lijkt dezelfde te zijn als die van het losgebroken paard: schrik. Schrik en misschien teleurstelling over die ene mislukte relatie. Dat maakt haar een personage dat weinig medeleven opwekt in tegenstelling tot de wanhopig naar een romantisch ideaalbeeld zoekende Madame Bovary.
De meest prominente slaaf in het verhaal is Sariths lijslaaf en (uit een verkrachting voortgekomen) halfzusje Mini-Mini. Zij loopt tot halverwege de film als een schaduw achter haar meesteres aan. Daarna mag zij volkomens onverwacht het stokje van hoofdpersoon overnemen. Helaas is haar personage dan nog zo zwak ontwikkeld dat het behoorlijk wat inlevingsvermogen van het publiek vergt om in deze wending mee te gaan.
Gruwelijkheden van de slavernij
In enkele passages halverwege Hoe Duur was de Suiker staan de gruwelijkheden van de slavenhouderij centraal. Het betreft hier een subplot met een mogelijke liefde voor Mini-Mini die aan het koloniale leger verkocht wordt om tegen opstandige bosnegers te vechten. Ook worden in een losstaande montage enkele stukjes van het noodlot van de slaven belicht. Verder wordt het voornamelijk gebruikt om Sariths personage nog kwader af te schilderen dan uit bovenstaande al bleek. Vreemd genoeg blijkt haar stiefvader, en ook andere slavenhouders met hem, er een verlichter standpunt op slavernij op na te houden. Hij kiest ervoor zijn stiefdochter van de plantage te verbannen nadat zij een slavin met de zweep heeft laten geven.
Vergt uithoudingsvermogen en flexibiliteit
Het schijnt dat deze film een getrouwe weergave van het boek is, hoewel ik het niet zelf heb kunnen lezen. Dat betekent dat in zowel de film als het boek ervoor gekozen is om meer aandacht te geven aan het noodlottige verhaal van Sarith, dan aan dat van de slaven. Ik kan vanuit zowel een verhaaltechnisch als moreel oogpunt geen goede reden bedenken om die keuze te rechtvaardigen. Het is me dan ook een raadsel waarom Van de Velde dit boek zo graag wilde verfilmen. Bovendien is het personage dat meer dan de helft van de film centraal staat zo onprettig dat het wel heel veel uithoudingsvermogen en flexibiliteit van de kijker vraagt om tegen het einde van de film nog interesse te hebben in het verdere verloop.
