Recensie: De Welwillenden
15 april 2016, 21:20 | Jeroen
De Welwillenden naar het boek van Jonathan Littel onder regie van Guy Cassiers. Cassiers regisseerde eerder het imposante De Russen! en het geweldige Hamlet vs Hamlet voor de Toneelgroep Amsterdam. In de hoofdrol Hans Kesting.
Ik vraag het mij al jaren af. Zou ik fout zijn geweest in de Tweede Wereldoorlog, mocht ik gedurende de oorlogsjaren hebben geleefd. Ik weet het niet. Niemand weet het. Ik kan alleen hopen van niet.
Dit gegeven is precies waar Hans Kesting de voorstelling mee opent. Niet met de vraag, maar met de stelling dat niemand het kan weten. Hij waarschuwt ons ook. Als je er niet tegen kan naar een voorstelling te kijken over mensen die gruweldaden plegen en er over praten alsof het de gewoonste zaak van de wereld is, ga dan nu weg. Iedereen blijft.
Jonathan Littel schreef zijn roman Les bienveillantes (De Welwillenden) in 2006. Het leest als een autobiografie. In de ik figuur volgen we het leven en de gedachtes van SS-Obersturmbannführer Maximilien Aue. Hij was gestationeerd aan het oostfront. In Oekraïne en de Sovjet Unie is hij verantwoordelijk voor de meest gruwelijke oorlogsmisdrijven. Ook de lezer wordt aangesproken in het boek.
Zo ook in het stuk. Kesting spreek ons aan en laat ons nadenken. Kan het zo zijn dat je als gewoon mens een ander mens dit soort gruwelijkheden aandoet? Een mens zoals jij en ik. Meegezogen in de waanzin van de Holocaust.
Ik leef en ik doe wat ik kan. Ik ben net als u.
De vormgeving van het stuk leidt niet af van de thema’s. Geen nazi-uniformen. Geen nazi-symbolen. Geen leger rekwisieten. Op de achtergrond alleen een hoge, grote kast met tientallen deurtjes. De bureaucratie en minutieus praktische geordendheid van een geoliede moordmachine.
Toch zien we vanaf de eerste scene de strubbelingen waarmee de Duitse soldaat te maken had gedurende de oorlog. Hoe antisemitisch ook de gewone man vraagt zich het waarom en de manier waarop af. Ja, de joden zijn het grote kwaad en moeten vernietigd worden, maar kan het allemaal niet wat beschaafder?
Max ziet het allemaal van dichtbij en werkt zich op tot de hoogste rangen van de SS. Hij onttrekt zich er niet aan. Hij beweert niet beter te zijn dan anderen. Toch is hij anders dan de rest. Hij is homo. Hij laat zichzelf zien. Het is zijn enige fout.
Deze fout doet hem belanden in de hel van Stalingrad. Waar hij wederom zich onderscheid van de rest. Hij verricht een heldendaad. Wordt onderscheiden. Door zijn verwondingen beland hij in Berlijn. Waar hij zich hoopt bezig te kunnen houden met andere zaken dan moord. Wederom voelt hij zich niet beter dan de rest. Hij overleeft en doet wat hij kan. Het is zijn ambitie, zijn eigen belang en niet zijn humaniteit die hem drijft. Toch kwellen zijn gedachtes hem.
De manier waarop Hans Kesting zijn personage neerzet, is prachtig. Menselijk en kwetsbaar. Het doet ons als kijker pijn zijn kwelling zien. Ondanks het feit en de wetenschap van zijn misdaden.
De Toneelgroep Amsterdam heeft er weer een juweel en niet te missen voorstelling bij. Over een paar weken is het 5 mei, waarbij we herdenken. We herdenken de slachtoffers. Na deze voorstelling denk ik niet anders over wie de echte slachtoffers zijn. Het geeft mij wel voeding tot nadenken.
Nog tot en met 22 juni te zien. Check hier de speellijst.
