Recensie: Faust

8 oktober 2012, 07:42 | Jeroen

In zijn Faust benadrukt Alexander Sokurov het kwade in de mens. Hij maakt het zijn publiek niet makkelijk door geen kaders te bieden en de kijker regelmatig op het verkeerde been te zetten. Dit maakt deze Faust een uitdagende kijkervaring die niet voor iedereen is weggelegd.

In de Faust van Goethe verleidt de duivel in de gedaante van Mephistopheles de gedesillusioneerde wetenschapper Heinrich Faust tot de verkoop van zijn ziel in ruil voor aards plezier. Dit doet de duivel na een weddenschap met god, omdat de rechtschapen Faust de lieveling van god was. De Faust waarmee Alexander Sokurov het filmfestival van Venetië won mag dan een vrije bewerking van die van Goethe zijn, maar het uitgangspunt is hetzelfde. Locatie en periode van het verhaal worden niet medegedeeld, maar het is ergens in het Duitse taalgebied in het pre-industriële tijdperk.

In het openingsshot dalen we af vanuit het wolkendek naar een oud stadje. Dit lange shot gaat abrupt over in een detailshot van een scrotum, waarna de camera omhoog draait en de bloederige handen van een man zichtbaar worden. De man is bezig het lijk waartoe het scrotum behoort, te ontleden. De conversatie tussen deze man, dokter Faust ,en zijn assistent Wagner behandelt meteen het onderwerp van deze film: de menselijke ziel. De toon is daarmee meteen gezet; hoogdravende filosofie en de vulgaire werkelijkheid van dit stadje gaan hand in hand. Ook is meteen duidelijk dat Sokurov zijn publiek niet zal sparen.

De markante Russische regisseur biedt een narratief zonder kaders. Het publiek dient deze kaders zelf te vormen op basis van de geboden beelden en de al aanwezige kennis van de Faust-mythe. Regelmatig zet Sokurov daartoe zijn publiek op het verkeerde been. Zo is het hulpje van Mauricius (zoals Mephistopheles in deze film heet) naargeestiger dan de satan zelf. Deze methodiek uit zich ook in de montage. Sokurov houdt zich consequent niet aan de regels van de continuïteitsmontage waardoor de kijker zich shot na shot moet heroriënteren op de positie en richting van de acteurs. Zo wordt de kijker uit het gebruikelijke, comfortabele evenwicht gehaald en gedwongen actiever te kijken om iets van het verhaal en de afzonderlijke scènes te kunnen maken.

Faust is een archetypisch romantisch personage. Na jaren van zwoegen op de wetenschap heeft hij nog geen geluk gevonden en zelfs niet genoeg geld om te kunnen eten. Hij zoekt iets nieuws en vindt dit bij de pandjesbaas Mauricius. Hij lijkt te weten dat deze man de duivel is en verafschuwt hem op een bepaald niveau, maar laat zich toch door hem uit zijn gebruikelijke leven leiden. Tijdens deze omzwervingen dood hij een man en wordt hij verliefd op de jonge Margarete, die de zus van de gedode man blijkt te zijn. Hij besluit voor haar zijn ziel te verkopen, nadat het hem niet lukt op eigen initiatief toenadering tot haar te bereiken.

De Faust van Sokurov is misschien een man met hoogdravende ideeën, maar hij is duidelijk dwalende. Bij een ontmoeting met zijn vader stelt hij zich bijzonder onderdanig op en hij laat zich ook makkelijk leiden door Mauricius. Dit dwalende aspect wordt overigens mooi versterkt door de montage. Faust laat zich niet verleiden door hoge idealen, maar voor slechts één nacht met Margarete. Daarbij staat hij niet stil bij de wensen van Margarete zelf. Het enige dat hem lijkt te leiden is verveling; hij moet verder, altijd verder.

In de Faust van Goethe probeert de duivel de goede ziel van Faust te winnen van god, door Faust te verleiden. Sokurov laat het goede niet toe in deze film. Zijn hoop in de mens is dan ook weg, zo geeft hij in een interview toe. Toch wordt in de film herhaaldelijk benadrukt dat de ziel van Faust van buitengewone waarde is voor de duivel. Zijn assistent Wagner staat bijvoorbeeld honderdvijftigste op de wachtlijst om zijn ziel te verkopen, maar de duivel besteedt alle aandacht aan het winnen van de ziel van Faust. Maar wat is de winst als Faust niets goeds te bieden heeft?



Share |

Gerelateerde artikelen