Recensie: 12 Years a Slave

23 februari 2014, 20:26 | Jeroen

Op een ochtend vindt de vrije zwarte Amerikaan Solomon Northup zich in ketenen. Hij is ontvoerd en in de handen van slavendrijvers gebracht door twee mannen die snel geld wilden verdienen. De dag ervoor was hij nog inwoner van Saratoga, New York met zijn gezin en bovendien een gewaardeerd lid van de gegoede samenleving die vaak optrad als violist. Nu is hij een slaaf, een weggelopen slaaf uit Georgia, zo wordt hem ingeprent door een van de slavendrijvers. En een slaaf is niet meer dan een beest, eigendom van zijn meesters die vrijelijk over hem kunnen beschikken. Voor het eerst in zijn leven krijgt hij er die ochtend van langs met een zweep, en ze tonen hun onbegrensde macht over zijn leven door hem zelfs zijn naam af te nemen. Zijn nieuwe naam zal Platt zijn.

Het anachronisme slavernij

Northup is de belichaming van het anachronisme dat slavernij in de Verenigde Staten halverwege de negentiende eeuw is geworden. Slavernij is dan nog in een groot aantal staten (voornamelijk de zuidelijke) een belangrijke econmische en sociale factor, terwijl het in het Noorden al afgeschaft is. Zo kan het dus zijn dat Northup binnen een deel van de samenleving beschouwd wordt als verlicht mens, en binnen een ander deel als niet meer dan een beest. Zo bezien is de Amerikaanse Burgeroorlog, waarvoor Lincolns strijd tegen het voortbestaan van slavernij (onlangs nog te zien in de film Lincoln van Steven Spielberg) de aanleiding is, een onvermijdelijke historische gebeurtenis.

In de gedaante van Platt ondergaat de voormalige vrije man een metamorfose. Hij concludeert al snel dat hij niet op de sympathie van de slavenhandelaars of zijn verschillende eigenaren hoeft te rekenen. Zijn enige hoop op overleven is de rol van slaaf aannemen en zijn verleden te verzwijgen, zonder deze te vergeten. Steve McQueen, die eerder niets ontziende films over de hongerstaking van Ierse separatisten in Britse gevangenissen (Hunger) en seksverslaving (Shame) maakte, geeft ons in 12 Years a Slave een panoramisch beeld van wat het betekent om de rol van slaaf aan te nemen.

Medeplichtig gemaakt aan misdaden

Op verschillende momenten drongen zich bij mij associaties met de situatie in de concentratiekampen in de Tweede Wereldoorlog op. Met een combinatie van fysieke en mentale terreur werden grote groepen slaven en joden onder de duim gehouden door een relatief kleine groep bewaarders. Daarbij werden structuren gecreëerd waarbij de gevangenen medeplichtig gemaakt werden aan de misdaden die gepleegd werden door hun onderdrukkers. Zo vergaat het Platt ook. Die eerste zweepslagen op de ochtend na zijn gevangenname zijn bij lange na niet de laatste, maar op een gegeven moment vindt hij zichzelf ook terug met de zweep in de hand.

De stemming na afloop van een film valt prima af te leiden uit de sfeer terwijl het publiek uit de zaal stroomt. Soms uitgelaten, soms boos, soms verdietig, soms verliefd, vaak een beetje van alles. Bij 12 Years a Slave was het publiek muisstil, bedeesd, uit de wind geslagen. Het verhaal van Solomon Northup is misschien het verhaal van iemand die grote tegenslag overwint en overleeft onder uitermate moeilijke omstandigheden, maar dat lijkt me niet de boodschap die deze mensen meenamen uit de zaal. Zij hebben een van de kwaadste kanten van de mens gezien en er ruim twee uur mee moeten leven, zoals Platt dat twaalf jaar heeft moeten doen.

Kijken ondanks rotgevoel

Dat gegeven leidt niet tot een soort herwaardering van het leven nu. Het contrast met al het goede in onze levens lijkt me geen afdoende verklaring voor het mysterie waarom we dit soort films gaan kijken, ondanks het rotgevoel dat we eraan overhouden. Maar deze vraag stellen is als hetzelfde vragen over het volgen van nieuws terwijl er bijna alleen maar slecht nieuws is. Erger dan weten hoe verschrikkelijk slavernij was, is het niet te weten. Dat verklaart waarom er zo veel films zijn gemaakt over de holocaust en andere ellende.

Wat dat betreft is het verschil in het aantal films dat de ellende van de holocaust in beeld brengt en het aantal films dat dit over slavernij doet, opmerkelijk groot. In de eerste categorie kan ik tientallen films bedenken, variërend van Schindler’s List, Jacob der Lügner, Escape from Sobibor tot Sophie’s Choice, La Vita è Bella en The Reader.In de tweede categorie kom ik maar tot enkele titels, waarvan de meest prominente Amistad, Spartacus en Django Unchained zijn. Verder zijn er dit jaar twee Nederlandse producties over ons eigen slavernijverleden in première gegaan met Tula en Hoe Duur was de Suiker.

Perfecte vorm en inhoud

Van al deze titels maakt 12 Years a Slave op mij veruit de meeste indruk. Dat heeft met twee dingen te maken. Ten eerste is de vorm uitermate sterk: net als in zijn eerdere films brengt McQueen op niets ontziende wijze de ellende die bij slavernij hoort in beeld. De tweede reden is het geval Solomon Northup. Ik kan me geen beter verhaal voorstellen om de inherente slechtheid van slavernij zo duidelijk naar voren te brengen. Alles aan zijn verhaal schreeuwt een wanhopig ‘zie je dan niet hoe slecht en onverdedigbaar wat je doet’ is uit, maar de slavenhouders in het zuiden van de Verenigde Staten zijn er doof voor.



Share |

Gerelateerde artikelen